Кога велиме екстремни спортови, прво помислуваме на луѓе кои ги побиваат законите на физиката и, се чини, границите на човечката психа. Но, она што често не го гледаме е што се случува кога камерите ќе се исклучат и адреналинот ќе исчезне.
Во последниве години психолозите и спортските терапевти се погласни за врската помеѓу екстремните спортови и менталното здравје – вклучувајќи депресија, анксиозност, па дури и самоубиствени мисли.
Адреналинот како бегство, а не само предизвик
Д-р Ерик Брајмер, психолог и истражувач на Технолошкиот универзитет во Квинсленд, Австралија, ја проучува психологијата на екстремните спортови веќе една деценија.
– За многу спортисти, екстремните спортови не се само предизвик, туку и начин да се поврзат со себе. Но, за некои, тој интензитет може да претставува бегство – од внатрешна болка, траума, па дури и од секојдневниот живот што изгледа „мртов“ без возбуда – истакнува тој.
Неговото истражување покажало дека некои спортисти, всушност, преземаат опасни потфати како механизам за справување со емоционалниот товар – наместо терапија, тие бараат олеснување во скокање од авион или искачување без јаже.
Кога тишината станува поопасна од паѓањето
Културата на екстремните спортови честопати ги велича непобедливоста и храброста. Признавањето на ранливоста, депресијата или анксиозноста понекогаш се смета за слабост кај колегите. Ова уште повеќе им го отежнува барањето помош на луѓето.
– Проблемот не е само во ризикот што го преземаат екстремните спортисти, туку и во тишината што ги следи нивните внатрешни борби. Тие се обучени да го игнорираат стравот, да ги поместуваат границите – но тоа често значи потиснување на емоциите што бараат да се зборува за нив – вели Сара Хендер, терапевтски советник за спортисти во британската организација „Спортинг ченс“.
Искуство од прва рака: Тишината по аплаузот
Марк Твајт, познат американски алпинист кој учествувал во некои од најопасните експедиции во светот, отворено зборувал за постекспедицискиот пад и менталните кризи.
– Качувањето ме одржа на површина. Кога застанав, бучавата исчезна и останав сам со моите мисли. Дури тогаш сфатив колку проблеми имав – рекол тој.
Ваквите признанија веќе не се ретки – сè повеќе поранешни екстремни спортисти откриваат дека најтешката борба е онаа што не е видлива однадвор.
Адреналинот не е само за професионалци – зошто луѓето сè повеќе бараат екстремни искуства?
Екстремните спортови веќе не се резервирани само за професионалци. Во последните десет години сè повеќе луѓе одлучуваат барем еднаш во животот да доживеат нешто „надвор од зоната на удобност“ – скокање со падобран, банџи-скокање, рафтинг по брзи реки, возење квад велосипеди низ клисури. Некои го прават тоа од возбуда, некои за социјални мрежи, но многумина – како што покажуваат истражувањата – од лична потреба да се чувствуваат живи.
Проблемот се јавува кога овие обиди стануваат единствен начин за „бегство“ од непријатните чувства – тага, лутина, празнина. Во тој случај, екстремното искуство не носи ослободување, туку станува зависност.
– Ако вашата единствена возбуда во животот доаѓа од ризикот – важно е да се запрашате: што се обидувам да избегнам? Понекогаш луѓето користат опасни искуства за да ја маскираат тагата или чувствата на несоодветност – вели американскиот психолог, д-р Тео Цаусидес.
Овие однесувања се јавуваат сè почесто кај младите луѓе, особено во дигиталната ера каде што моменталното искуство се цени повеќе од трајниот внатрешен мир. Наместо терапија, тука е скок со падобран. Наместо разговор – карпа.
Како да препознаете, како да помогнете?
Во спортските тимови и организации низ светот сè повеќе се бара воведување психолошка поддршка како стандардна практика и за професионалните спортисти и за сите оние што сакаат да го почувствуваат напливот на адреналин.
Додека им аплаудираме на оние што им пркосат на височините, важно е да се запомни дека најопасните падови честопати се невидени. Екстремните спортисти се храбри, но исто така се и луѓе од крв и месо – со стравови, таги и трауми. И додека им се восхитуваме на нивната физичка издржливост, можеби е време да им подадеме рака за нешто многу поважно – нивната борба со себе.
