Многумина мислат дека ако не се појави црвенило или болка, кожата е безбедна, но вистината е дека сонцето делува подмолно и оставa траги што не се видливи веднаш. Ултравиолетовото (УВ) зрачење, дури и кога не го чувствуваме, може да предизвика сериозни последици: од предвремено стареење, преку појава на дамки, до зголемен ризик од рак на кожа.
Кога станува збор за оштетување од сонце, првите асоцијации се изгореници и црвенило, но вистинските знаци на хронично изложување се многу посуптилни и долгорочни. Ако почнете да забележувате брчки или губење на еластичноста на кожата, особено на лицето, вратот и рацете, тоа може да биде директна последица од честото изложување на сонце. Сонцето е најголемиот виновник за предвремено стареење на кожата, а појавата на тенки линии, опуштена кожа и брчки често се јавуваат токму на деловите кои се најмногу изложени. Освен тоа, темните дамки, пеги или нерамномерна боја на кожата се уште еден сигнал дека кожата страда. Овие промени најчесто се јавуваат на лицето, деколтето и рацете, а со текот на времето може да се појават и постојано црвенило или мрежести дамки, особено на вратот, што укажува на хронично оштетување познато како поикилодерма.
Дополнително, ако забележите појава на мали, видливи крвни садови на лицето или носот, тоа е уште еден знак дека кожата е под влијание на сончевите зраци. Дури и појава на црни точки на необични места, како што се слепоочниците и образите, може да биде резултат на губење на еластичноста поради хронично изложување на сонце. Кај жените, сонцето може да ја влоши мелазмата, односно темните дамки на лицето, а секоја промена во бојата, големината или обликот на постоечките младежи, или појава на нови, е аларм за сериозно оштетување и потенцијален ризик од рак на кожа. Важно е да се запамети дека секое потемнување на кожата по изложување на сонце, дури и ако не е придружено со изгореници, е знак на оштетување на клетките. Нема „здрава“ боја од сонце – секое потемнување значи дека кожата се брани од штетните ефекти на УВ зраците.
Заштитата на кожата од сонце не се сведува само на нанесување крем за сончање. Најдобрата нега е комбинација од неколку мерки кои заедно даваат најдобри резултати. Прво и основно, секојдневното користење на крем со широк спектар на заштита (UVA и UVB) и со заштитен фактор од најмалку 30 е задолжително. Кремот треба да се нанесува на сите изложени делови од кожата најмалку 15 минути пред излегување, а нанесувањето треба да се повторува на секои два часа, особено по капење или потење. Но, кремот не е доволен сам по себе. Облеката е првата линија на одбрана – долги ракави, долги панталони и фустани од прозрачна, светла ткаенина обезбедуваат подобра заштита, а постојат и специјални облеки со UV заштитен фактор.
Широките шапки со обод од најмалку пет до седум сантиметри и очила за сонце кои блокираат 99 до 100 проценти од UVA и UVB зраците се задолжителни за заштита на лицето, вратот, ушите и очите. Избегнувањето на изложувањето на сонце во најжешките часови, односно меѓу 10 и 16 часот, е уште една важна мерка. Во овој период, сонцето е најсилно, па затоа е најдобро да се планираат активности на отворено рано наутро или доцна попладне, а остатокот од времето да се поминува во сенка. Солариумите и другите вештачки извори на УВ зрачење треба целосно да се избегнуваат, бидејќи значително го зголемуваат ризикот од рак на кожа и предвремено стареење.
Внимавајте и на рефлексијата – водата, песокот, снегот и бетонот ги рефлектираат сончевите зраци и ја зголемуваат изложеноста, па дури и кога е облачно, ризикот останува висок. Многу козметички производи, како пудри, креми и балсами за усни, имаат SPF, но ако не е најмалку 30, не се доволни за самостојна заштита. Затоа, секогаш нанесувајте дополнителна крема за сонце. Не заборавајте и на хидратацијата – сонцето ја суши кожата и ја прави поранлива, па секојдневната нега треба да вклучува и квалитетни хидратантни производи.
Редовното следење на кожата е најдобриот начин за рано откривање на оштетувања и потенцијални проблеми. Секој месец, одвојте време за самопреглед на целата кожа, вклучително и на тешко достапните места како грбот, скалпот, стапалата и просторот меѓу прстите. За ова може да користите огледало или да замолите некој близок да ви помогне. Современата технологија нуди и апликации кои овозможуваат фотографирање и следење на бемки и дамки, што може да помогне во забележување на промени со текот на времето, но не ја заменува стручната проценка.
Кога ги следите промените на бемките, обрнете внимание на правилото „ABCDE“: асиметрија, нерамнини или набразденост, повеќе бои или нерамномерна боја, дијаметар поголем од шест милиметри и секоја промена во големина, боја, форма или појава на симптоми како што се чешање и крвавење. Водете дневник или фотоархива на сомнителните промени, фотографирајќи ги секој месец за полесно да ги споредите со текот на времето. Дури и најмала промена или сомнеж треба да биде причина за консултација со стручно лице, бидејќи раното откривање е клучно за успешен третман.
Посетата на дерматолог не треба да се одложува ако забележите нова дамка, бемка или израсток што расте брзо, или ако постоечки младеж менува боја, големина, форма или рабови. Особено алармантни се рани што не зараснуваат или крвават подолго време, како и постојано црвенило, лупење, чешање или болка на одредено место. Темните или црни дамки што се појавуваат ненадејно се уште еден сериозен знак дека е потребна стручна проценка.
Дерматолозите препорачуваат годишен преглед на кожата за сите возрасни, особено за лицата со светол тен, фамилијарна историја на рак на кожа или голем број бемки. Ако имате зголемен ризик, како што се атипични бемки или претходно дијагностициран рак на кожа, контролите треба да бидат почести – на секои шест месеци или според совет на лекар. Дерматологот не само што ќе направи детална проценка, туку и ќе ви даде индивидуални совети за заштита и нега на кожата, како и ќе препорача биопсија или третман ако е потребно.
