Неопдхоно е доуредување во областа на платеното политичко рекламирање за време на изборните кампањи во онлајн медиумите, е заклучокот од денешната конференција „Кликови, пари и влијание: улогите и одговорностите на онлајн медиумите во изборите“ во организација на Метаморфозис Фондација во соработка со Меѓународната фондација за изборни системи (ИФЕС), кој се спроведува во рамки на проектот „Пари, медиуми и избори во Македонија.
Главниот државен ревизор Максим Ацески нагласи дека има потреба од подобрување на Изборниот законик, а во суштина тој како што рече, го донесуваат клучните политички актери без да се консултираат со врвната ревизорска институција и надлежните државни органи.
– Имаме потреба од доуредување на областа на платеното политичко рекламирање, бидејќи и покрај тоа што неколку години укажуваме, досега не се преземени активности за доуредување на оваа област, а посебно во делот на интернет порталите. Мора да постои надлежен орган за следење, известување преку електронските медиуми, а пред се интернет порталите. До се доуредат условите и критериумите кои се потребни да ги исполнуваат електронските медиуми за да имаат можност да аплицираат за платено политичко рекламирање во Државната изборна комисија. Да се пропишат јасни и прецизни критериуми за распределба на буџетските средства и доуредување на делот на казнената политика, рече главниот ревизор.
Ацески истакна дека во однос на делот остварени приходи по извори, можеме да констатираме дека за седум учесници во претседателските избори, остварени се 7.479.250 евра, додека 17 учесници во изборната кампања на претседателските избори остварени се 6.268.000 евра.
– Ако ја погледнеме структурата на обезбедените средства за изборната кампања ќе констатираме дека најголемо учество имаат приходите од буџетот на Република Македонија , а тоа е дека изборната кампања за претседателските избори се финансирала со 77 отсто средства од буџетот на државата, односно средствата на даночните обврзници, а додека изборната кампања за парламентарните избори се финансирале со 63 отсто од средствата на даночните обврзници. Процесот на распределба секогаш го уредуваат најголемите политички парти од власта и најголемите политички партии од опозицијата. Вкупните средства за претседателските избори изнесуваат 5.760.000 евра, додека во првиот круг исплатени се 4.010.000 евра, а во вториот круг исплатени се 1.749.000 евра.За интернет и печатените избори во првиот круг, односно за платено политички рекламирање се исплатени 20 отсто средства од претседателските избори, а за парламентарните избори за печатените медиумите изнесува 22 отсто. Најголемо учество во распределбата или добиените средства учествуваат телевизиите, рече Ацески.
Зоран Трајчевски, директор на Агенција за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги (АВМУ), истакна дека во тек на процес е изменување и дополнување на Законот за медиуми со кој, како што рече, ќе се обезбеди препознавање на онлајн медиумите, интернет порталите во медиумската легислатива и ќе се утврдат нивните права и обврски. Целта, како што посочи, е да се придонесе кон зголемување на професионалноста на онлајн новинарството, зголемување на кредибилитетот на онлајн медиумите, намалувањето на протокот на дезинформации и лажни вести.
– АВМУ во два наврати во ноември 2024 година и јануари годинава до Министерството за дигитална трансформација достави мислење и предлози за да се допрецизираат дел од одредбите кои се однесуваат на онлјан медиумите, односно интернет порталите. Токму отсуството на правила за начинот на водење на онлајн кампања беше мотивот Агенцијата да иницира Кодекс за однесување во онлајн просторот вклучително и социјалните мрежи за време на изборните процеси и референдуми. Кодексот беше изработен во 2023 година во соработка со Македонскиот институт за медиуми, Институтот за комуникациски студии и Здружението на новинари на Македонија, Метаморфозис и Советот на етика во медиумите во Македонија. Со него се опфаќа однесувањето на политичките партии, нивните кандидати, независните кандидати во онлајн просторот, интернет изданијата на радиодифузерите, онлајн медиумите, проверувачите на факти, инфлунсерите и други субјекти кои можат да извршат влијание врз јавноста во функција на кампања за време на избори или референдум. Во однос на платеното политичко рекламирање во Кодексот е посочено дека тоа секогаш треба да биде јасно означено како такво, јасно да бидат означени неговите нарачатели, а во случај кога нарачатели се трети лица политики партии, нивни кандидати и независни кандидати треба да произнесат каква е нивната поврзаност со нив. Истовремено треба да се обезбеди транспарентност и во однос на потрошените средства за платено политичко рекламирање, на социјалните медиуми и другите онлајн алатки, рече Трајчевски.
Тој нагласи дека на последните изборни кампањи било забележливо дека носителите на јавни функции кои беа кандидати за претседател или за пратеници своите Фејсбук профили ги користеа за отворено вршење изборна кампања, платени политички рекламни спотови, постери за кампања, преноси во живо или снимени видеа од нивни говори одржани како дел од кампањата, фотографии, видеа од средби со граѓани итн. Според него, ва е едноставно и брз начин политичките субјекти да мобилизираат поголема бројка на поддржувачи и да допрат до поголем број на гледачи. Нагласи дека водењето кампања на социјалните мрежи во нашата земја воопшто не е регулирано.
-Додека за интернет медиумите, односно електронските портали има неколку правила во Изборниот законик и тие се однесуваат на рекламирањето, финансирањето односно давањето донации на политичките партии и независните кандидати, начинот на покривање на изборите, објавување на ценовници и доставување на извештаи за рекламирањето. Овие правила се однесуваат за електронските медиуми, односно интернет порталите кои се регистрирани во ДИК. Агенцијата сметаше дека е потребно да има дополнителни правила за нив, односно интернет порталите да имаат импресум, мк домеин, транспарентна сопственичка структура, како и да работат повеќе од една година доколку добиваат буџетски средства за платено политичко рекламирање. Овие ставови беа изнесени како предлози во рамките на работната група за измена на изборниот законик формирана од Министерството за правда во 2023 година која Агенцијата ја предводеше подгрупата за медиумите. Текстот со амандманите кои произлегоа од работата на оваа подгрупа Министерството за правда ги испрати до Собранието но Собранието не ги зеде во предвид предлозите кои беа доставени, рече Трајчевски.
